Cezary Łazarewicz, „Żeby nie było śladów. Sprawa Grzegorza Przemyka”, wyd. Czarne, Wołowiec 2016
Zdawaliśmy maturę w szkołach nieodległych od siebie. Też upiłem się z kolegami po maturze i też łaziliśmy wstawieni po Starym Mieście. Dzień czy dwa dni wcześniej. Mogło więc paść na mnie albo na Łepasa, Bronka, Baczyńskiego, Łukasza czy Barona. Lub na kogokolwiek innego z nas – warszawskich maturzystów z 1983 roku.
Bo Grzegorz Przemyk – początkujący poeta i uczeń liceum im. Frycza Modrzewskiego – nie został zakatowany przez milicjantów dlatego, że był synem działaczki opozycyjnej. Oni go bili, bo po prostu bić mogli. Bezkarnie, o czym wiedzieli. Żeby pokazać, kto ważniejszy. I kto może wszystko.
W Polsce 1983 roku wszystko mógł generał Kiszczak, drugi po Jaruzelskim w ważności członek komunistycznej junty wojskowej. Nie ulega wątpliwości, że to on jest odpowiedzialny za śmierć Przemyka, mimo iż sam nie bił – ba, o biciu dowiedział się dopiero, kiedy młody chłopak zmarł w szpitalu. Ale to właśnie on stworzył warunki do brutalnych działań podległych sobie ludzi. W stoczniach, kopalniach, wobec demonstrantów czy – jak to miało miejsce z Przemykiem – wobec przypadkowych ludzi, na których reżim demonstrował swoją siłę.
Cezary Łazarewicz napisał doskonałą książkę, w której przeraża nie tylko bestialstwo sadystycznych milicjantów wobec niewinnego nastolatka, ale przede wszystkim opis potężnej machiny terroru i manipulacji, jaką dysponowali „architekci stanu wojennego”. Widać z tej książki, jak kłamliwe są wszelkie późniejsze opowieści, że lata 1981-89 to był w Polsce czas miękkiej, by nie rzec, sympatycznej tyranii. Nie, nie był. Casus Przemyka pokazuje, że chcąc ratować oprawców, Kiszczak, Urban i im podobni gotowi byli niszczyć życie wielu ludzi. Nie metaforycznie. Dosłownie.
Niech „Żeby nie było śladów” stanie się obowiązkową lekturą dla każdego, kto pragnie zrozumieć mechanizmy tyranii.
